تغییرات در عربستان | مقدمه‌ به تخت نشستن بن سلمان

رای الیوم نوشت: بعید نیست تغییرات سیاسی و امنیتی به وجود آمده در عربستان سعودی مقدمه‌ای برای برکناری پادشاه این کشور به بهانه بیماری و نشستن محمد بن سلمان به تخت پادشاهی باشد.
­پایگاه اینترنتی روزنامه رای الیوم لندن در سرمقاله خود نوشت: سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی تغییراتی در نهادهای امنیتی و کابینه ایجاد کرد که از نظر کیفیت و زمان آن جلب توجه می‌کند و پرسش‌های متعددی را درباره هدف واقعی این تغییرات و گام‌های بعدی که ممکن است در ارتباط با تخت پادشاهی و ولایتعهدی برداشته شود، ایجاد کرد.

در ظاهر مهمترین تغییر برکناری عادل الجبیر از وزرات امور خارجه و تعیین ابراهیم العساف وزیر دارائی سابق به جای وی است. العساف از جمله کسانی است که در هتل «الریتز کارلتون» به اتهام فساد زندانی شده بود. همچنین ترکی آل الشیخ شخصیت جنجالی از ریاست سازمان ورزش و انتقال وی به سازمان رفاه اهمیت دارد. اما به نظر ما تغییرات مهمتر در مناصب امنیتی اتفاق افتاد و بطور خاص به تعیین شاهزاده عبدالله بن بندر بن عبدالعزیز به عنوان وزیر گارد ملی اشاره می‌کنیم که گارد ملی به منزله ارتش موازی در عربستان به شمار می‌رود. همچنین مساعد بن محمد العبیان به عنوان مشاور امنیت ملی و خالد بن قرار الحربی به عنوان مدیر امنیت ملی منصوب شدند و شاهزاده محمد بن نواف بن عبدالعزیز از مقام خود به عنوان سفیر عربستان در لندن برکنار شد و به عنوان مشاور د ردفتر پادشاه منصوب شد.
شاید برکناری شاهزاده محمد بن نواف از سفارت لندن به سبب نزدیک بودن او به احمد بن عبدالعزیز باشد که از بیعت با محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد امتناع کرده بود و به نامزد برخی از اعضاء خانواده حاکمه به عنوان جایگزین ولیعهد تبدیل شد، زیرا احمد بن عبدالعزیز دومین فرزند کم و سن و سال‌تر در میان فرزندان بینانگذار عربستان سعودی است و محمد بن نواف نیز در کنار احمد قرار داشت زمانی که از تظاهرکنندگان یمنی خواست خانواده حاکم را مسئول جنگ ندانند و فقط پادشاه و ولیعهدش را مسئول این جنگ بدانند.
این نکته نیز جالب است که بن سلمان همه مناصبش را حفظ کرد. وی همه مناصبش به عنوان ولیعهد، وزیر دفاع، معاون شورای وزیران، رئیس شورای امور امنیتی و سیاسی، رئیس شورای امور اقتصادی و در واقع همه مناصب در دولت را چه مهم و چه غیر مهم، چه سیاسی، اقتصادی، یا نظامی یا امنیتی یا دینی و غیر دینی حفظ کرده است.

پادشاه سعودی می‌خواهد چند هدف را از این تغییرات محقق کند. این تغییرات پس از باز ترسیم ساختار نهاد اطلاعات و اعلام بودجه سالیانه که بزرگترین بودجه تاریخ عربستان است، اعلام شد. بودجه سال آینده عربستان یک تریلیون ریال است که سی و پنج میلیارد دلار کسری بودجه دارد.

نخستین هدف احتمالی؛ تلاش برای تغییر یا اصلاح چهره عربستان و هیبت حکومت آن است که در اثر عملیات ترور جمال خاشقجی و تکه تکه کردن جسد وی آسیب دید. این عملیات سادگی و بی تجربگی در اجرا و غیر حرفه‌ای بودن در اداره این بحران از نظر سیاسی و رسانه‌ای را آشکار ساخت.

دومین هدف احتمالی؛ القاء این نکته است که عناصر مهم در حلقه نزدیک به بن سلمان از جمله عادل الجبیر از مناصب خود کنار گذاشته شدند. بن سلمان در سال ۲۰۱۵ عادل الجبیر را به عنوان وزیر امورخارجه برگزید یا ترکی آل الشیخ رئیس سازمان ورزش را برکنار کرد که سیاست‌ها و مواضعش به ویژه در قبال برخی از باشگاه‌های مصر (الاهلی) یا بطور علنی رای ندادن به مغرب در زمینه انتخاب کشور برگزار کننده جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۶ سبب بروز بحران‌هایی با مصر و مغرب در دو عرصه رسمی و مردمی شد. اما به نظر ما آنچه اتفاق افتاد نشان می‌دهد که مناصب این‌ها فقط تغییر کرده است یعنی این‌ها با تصدی مناصب دیگر در چرخه (قدرت) می‌مانند.

سومین هدف احتمالی؛ در پیش گرفتن سیاست خارجی جدید براساس فرونشاندن بحرانها، نزدیک شدن به سوریه و محور آن، تعامل بطور متعادل با طرف‌های طیف سیاسی و مذهبی لبنان، بهبود روابط با اردن و عراق، مقدمه سازی برای خروج تدریجی از بحران یمن، و شاید تشکیل محورهای جدید ضد قطر و ترکیه و گشودن کانال‌های گفتگو با عراق و ایران باشد و انتخاب العساف مرد کهنه کار متین و با تجربه که با سه پادشاه کار کرده به عنوان وزیر امور خارجه برای انجام این ماموریت از جمله این اهداف است.
در ارتباط با گام بعدی که پس از این تغییرات در ماه‌های نخست سال جدید برداشته خواهد شد، دو برداشت یا دقیق‌تر بگوئیم دو پیش گویی وجود دارد: نخستین پیش گویی این است که این تغییرات شاید مقدمه‌ای باشد برای تغییر محمد بن سلمان ولیعهد و انتخاب ولیعهد جدید تا برخورد با آمریکا به ویژه مجلس سنا کاهش یابد. سنا اخیرا به اتفاق آراء بن سلمان را مسئول ترور خاشقجی دانست و وی را محکوم کرد و خواستار توقف همه حمایت‌ها از عربستان در جنگ یمن شد.
دوم اینکه محمد بن سلمان که قطعا در بیشتر این تغییرات، اگر نگوئیم همه آن‌ها دخالت داشته است، در عمل حاکم عربستان است و زمینه را برای برکناری پدرش از قدرت به بهانه بیماری فراهم می‌کند تا خودش بر تخت پادشاهی تکیه زند و خانواده حاکمه و برخی از منتقدان در داخل و خارج را در برابر عمل انجام شده قرار دهد.

برای ما دشوار است یکی از این دو گزینه را ترجیح دهیم گرچه گزینه دوم را بعید نمی‌دانیم یعنی اینکه بن سلمان به پادشاهی برسد، زیرا گزارش‌های پزشکی که درباره وضع جسمانی ملک سلمان درز کرده است نشان می‌دهد بیماری وی روز به روز حادتر می‌شود و علاوه بر این ولیعهد در منصبش مانده است و تهدید کرد در برابر هر تلاشی برای برکناری یا کاهش اختیارات تا سرحد مرگ مقاومت خواهد کرد و دست کم تا این لحظه در داخل با تهدید واقعی روبرو نشده است.
تغییرات سیاسی صوری است و از اهمیت زیادی برخوردار نیست، اما تغییرات امنیتی مهم است به ویژه تغییر رئیس گارد ملی که ارتش موازی است و مهمترین خطر این نهاد را تهدید کند شاید به این دلیل که از حیث نظری بازوی کوبنده مخالفان و جناح ملک عبدالله پادشاه فقید، فرزندان وی و متحدانشان است. همین حرف درباره تعیین مشاور جدید امنیت ملی و بازترسیم ساختار نهاد اطلاعات کل از سوی کمیته‌ای به رهبری ولیعهد زده می‌شود که این تغییرات مهمترین تغییرات است و نشان دهنده تحکیم سلطه بن سلمان و بستن همه روزنه‌هایی که ممکن است منبع خطر برای حکومت وی یا آرمان‌های او درباره حکومت باشد.

پیش بینی می‌کنیم اتفاقات غافلگیر کننده‌ای در عربستان رخ دهد که دیگر مثل گذشته آنگونه که «مملکت سکوت» توصیف می‌شد، نباشد و ولیعهد این کشور شخص «ماجراجویی» است که به نظر بسیاری از منتقدانش در اتخاذ تصمیمات مهم و در بی پروایی هیچ تردیدی به خود راه نمی‌دهد.